ยกระดับการทำงานหลายภาคส่วนเพื่อการป้องกันและควบคุมปัญหาโรคไม่ติดต่อ
ด้วยวิธีการสื่อสารความรู้แบบบูรณาการโดยมีผู้ใช้ความรู้เป็นศูนย์กลาง

WHAT

ปัญหาโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs) ยังคงอยู่
และความท้าทายในการจัดการแบบเดิม

โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (Non-communicable diseases: NCDs) คือหนึ่งในปัญหาสำคัญที่คร่าชีวิตผู้คนทั่วโลกกว่า 41 ล้านคนในปี 2016 และในประเทศไทยมีผู้เสียชีวิตจาก NCDs ถึง 368,872 คนในปี 2557 คิดเป็นร้อยละ 67 ของการเสียชีวิตทั้งหมด ซึ่งสาเหตุในการเกิดโรค NCDs มองได้ 2 ระดับ หนึ่งคือ สภาพแวดล้อมหรือปัจจัยสังคมกำหนดสุขภาพหมายถึงสภาพแวดล้อมที่บุคคลเกิด เติบโต ทำงาน ดำรงชีวิตอยู่ ไปจนถึงระบบซึ่งกำหนดเงื่อนไขในชีวิตประจำวัน อาทิ นโยบายและระบบเศรษฐกิจ วาระการพัฒนา บรรทัดฐานทางสังคม นโยบายสังคมและระบบการเมืองปัจจัยเหล่านี้ล้วนส่งผลให้เกิด ระดับที่สองคือ พฤติกรรมและปัจจัยเสี่ยงทางสุขภาพของแต่ละบุคคลแตกต่างกันออกไป แม้ประเทศไทยจะมีการจัดทำแผนยุทธศาสตร์แห่งชาติ รวมถึงมีโครงการรณรงค์และกิจกรรมเชิงสุขภาพที่ดำเนินการมาอย่างต่อเนื่อง ทั้งในระดับชาติและระดับพื้นที่ แต่การดำเนินงานในทางปฏิบัติยังไม่สามารถควบคุมหรือป้องกันโรค NCDs ได้อย่างมีประสิทธิผล โดยเฉพาะประเด็นการทำงานแบบ “หลายภาคส่วน” (Multi-sectoral Collaboration) ที่ยังจำกัดอยู่ภายในกรอบของกระทรวงสาธารณสุข ขาดการบูรณาการกับหน่วยงานอื่น ๆ ที่มีบทบาทเกี่ยวข้อง ซึ่งทำให้เกิดช่องว่างระหว่างแผนกับผลลัพธ์ที่ควรจะเกิดในระดับประชาชน

WHY

NCDs คือปัญหาสุขภาพที่ต้องการ
การขับเคลื่อนข้ามกระทรวง

แม้โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs) จะดูเหมือนเป็นปัญหาด้านสุขภาพโดยตรง แต่ในความเป็นจริงแล้ว NCDs มีรากเหง้าลึกที่เชื่อมโยงกับปัจจัยทางสังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม ไม่ว่าจะเป็นวิถีชีวิต นโยบายสาธารณะ ระบบการคมนาคม เมือง และอาหาร ดังนั้นการป้องกันและควบคุมปัญหา NCDs อย่างยั่งยืนจึงไม่สามารถพึ่งพาเพียงกระทรวงสาธารณสุขได้อีกต่อไป และเป็นที่ประจักษ์ว่า ต้องมีการขับเคลื่อนผ่านกลไกความร่วมมือหลายภาคส่วน (Multi-sectoral Collaboration: MSC) ที่ครอบคลุมภาครัฐนอกกระทรวงสาธารณสุข ภาคประชาสังคม ภาคเอกชน และภาควิชาการ เพื่อสร้างการเปลี่ยนแปลงในระบบที่หลากหลายร่วมกัน ในช่วงที่ผ่านมา ประเทศไทยมีความพยายามดำเนินงานตามแนวทางนี้อย่างต่อเนื่อง เช่น การร่วมมือกับองค์การอนามัยโลก และการจัดทำแผนยุทธศาสตร์สุขภาพดีวิถีชีวิตไทย พ.ศ. 2554–2563 ซึ่งมีถึง 20 กระทรวงเข้าร่วมขับเคลื่อน นับว่าเป็นจุดเริ่มต้นที่ดีในเชิงนโยบาย อย่างไรก็ตาม ในทางปฏิบัติยังพบข้อจำกัดหลายประการ โดยเฉพาะการทำงานร่วมกันที่ยังไม่สามารถนำไปสู่ผลลัพธ์เชิงรูปธรรมได้อย่างที่คาดหวัง MSC ในรูปแบบที่ผ่านมา มักดำเนินการในลักษณะที่ผู้แทนกระทรวงเป็นเพียงผู้รับเรื่อง ส่งต่อจากบนลงล่าง ขาดกลไกสร้างแรงจูงใจ การประสานงาน และความต่อเนื่องในการลงมือทำจริงในระดับกลางและระดับปฏิบัติการ ด้วยเหตุนี้เอง จึงจำเป็นต้อง พัฒนา “มาตรการรูปแบบใหม่” ที่สามารถยกระดับการทำงานหลายภาคส่วนให้ เกิดขึ้นจริงในทางปฏิบัติ มีประสิทธิผล และนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงอย่างยั่งยืน ในการควบคุมและป้องกันโรค NCDs ให้ได้ในระดับโครงสร้างของสังคม

HOW

สื่อสารความรู้แบบผู้ใช้เป็นศูนย์กลาง
จุดเปลี่ยนสู่การทำงานหลายภาคส่วนที่ได้ผลจริง

โครงการนี้ใช้แนวทาง “การสื่อสารความรู้แบบครอบคลุมโดยมีผู้ใช้ความรู้เป็นศูนย์กลาง” หรือ User-Centered Inclusive Knowledge Translation (UCIKT) เป็นกลไกขับเคลื่อนหลัก โดยเปลี่ยนบทบาทของภาครัฐจาก “ผู้สั่งการ” ไปสู่การทำงานร่วมกับ “คน (ใน) ที่ใช่” ซึ่งหมายถึงเจ้าหน้าที่หรือหน่วยงานจากกระทรวงต่าง ๆ ที่มีศักยภาพ ความสนใจ และแรงบันดาลใจในการผลักดันประเด็นสุขภาพในบทบาทของตนเอง กระบวนการของโครงการนี้จะเริ่มจากการสร้างทีมข้ามภาคส่วนที่สามารถระบุและรวบรวมข้อมูลเชิงระบบที่เกี่ยวข้องกับ NCDs เพื่อสร้างความเข้าใจร่วม และพัฒนาสาระเชิงนโยบายที่เรียกว่า Policy Content ซึ่งสะท้อนปัญหาที่เกิดขึ้นจริงจากพื้นที่ นำเสนอในรูปแบบที่สามารถผลักดันให้เกิดการเปลี่ยนแปลงนโยบายได้ในเชิงปฏิบัติ ความต่างของกระบวนการนี้ คือการเน้นการสร้างแรงจูงใจ การเปิดพื้นที่ให้เกิดการมีส่วนร่วมโดยสมัครใจ และการเชื่อมโยงภาคีผ่านบทสนทนาและข้อมูล ไม่ใช่ผ่านคำสั่งหรือโครงสร้างแบบแนวดิ่ง ซึ่งทำให้การขับเคลื่อนมีโอกาสเกิดผลจริงและยั่งยืนมากยิ่งขึ้น นอกจากนี้ โครงการยังมุ่งเน้นการวิจัยและประเมินผลของกระบวนการ เพื่อพิสูจน์ว่าวิธีการสื่อสารความรู้แบบใหม่นี้สามารถสร้างความร่วมมือระหว่างภาคส่วนที่มีประสิทธิผล และนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงในเชิงระบบได้อย่างแท้จริง